Lichaamstaal (h)erkennen
Er wordt regelmatig gezegd dat u goed moet letten op de lichaamstaal van uw kromsnavel. Dat valt nog niet mee. Gedragingen kunnen namelijk meerdere betekenissen hebben, elkaar tegenspreken (ambivalent zijn), heel subtiel zijn of gewoon heel kort en snel zijn. Vervolgens is het nog zo dat de signalen zien is één, er de juiste betekenis aan geven is twee en er naar handelen is drie.
In dit artikel hoop ik een aanzet te geven om het gedrag van uw kromsnavel iets beter te leren lezen en begrijpen. Hoewel het slechts momentopnames zijn, zullen aan de hand van foto’s bepaalde signalen in beeld gebracht worden.
Het gaat in deze tekst over normaal, natuurlijk kromsnavelgedrag en nadrukkelijk niet over (aangeleerd) probleemgedrag. Voor het oplossen van probleemgedrag kunt u het beste eerst een lichamelijke oorzaak laten uitsluiten door een vogelarts en/of vervolgens een gedragstherapeut consulteren.
Gedragsherkenning in stappen
De verbale communicatie tussen vogels onderling is zeer complex. Naast alle kleine nuances die wij niet eens horen, bestaan er dialecten, komt het voor dat ouders hun kuikens een “naam” geven en zo verder. Geen communicatie die wij als mens makkelijk kunnen ontrafelen en begrijpen. Gelukkig vertelt uw kromsnavel u ook non-verbaal heel veel met zijn houding, gedrag en door het geven van stresssignalen.
Stap 1
Gedrag herkennen begint met observeren. Kijk elke dag eens 10-15 minuten naar uw vogel, zonder interactie met hem te hebben. Probeer geen betekenis te geven aan wat hij doet. Denk niet “Dat doet hij omdat…”, “Ah, hij is bang want…” of wat dan ook. Gewoon kijken. Niet makkelijk, wel hartstikke leuk om te doen en er zal een wereld voor u opengaan.
Misschien helpt het om uzelf te dwingen om alleen te letten op:
- Houding; stand van bijv. de kop, het lichaam, de poten, vleugels en staart.
- Gedrag; welke bewegingen en geluiden ziet en hoort u?
- Stresssignalen; dit zijn in principe normale gedragingen die een kromsnavel ook laat zien onder invloed van negatieve of positieve spanning, ziekte of fysiek ongemak. Afhankelijk van de situatie (context) zijn dit normale gedragingen of stresssignalen.
De onderstaande gedragingen kunnen stresssignalen zijn:
- Gapen
- Uitstrekken
- Poot strekken
- Poot optillen (heffen)
- Vleugels strekken
- Uitschudden
- Met de tong spelen
- De snavel “slijpen” (ergens langs wrijven)
- Kop schudden
- Hijgen
- Blozen (bij de vogels met kale wangen goed te zien)
- Pinpointen (het groter en kleiner maken van de pupil)
- Veren opzetten (op de kop, in de nek, etc.)
- Trillen, bibberen
- Aan de nagels pulken
- Op de kop krabben
Op de foto's hieronder ziet u een aantal van bovengenoemde stresssignalen. Van links naar rechts: aan de nagels pulken, vleugel strekken. blozen en vleugel strekken en veren opzetten (wangen, buik)
Stap 2
Stap twee in gedrag herkennen is het gedrag interpreteren. Bij deze stap gaat u wel een betekenis toekennen aan het gedrag. Zoals u misschien ooit geleerd heeft wat kwispelen bij een hond en rug haren overeind zetten bij de kat kunnen betekenen, volgt hieronder een emotie/gevoel en welke houding, welk gedrag en welke stresssignalen daarbij kunnen horen. Het is niet zo dat uw kromsnavel in elke situatie alle genoemde signalen laat zien.
Een belangrijke spelregel bij het interpreteren van gedrag is het meewegen van de context/situatie waarin het gedrag vertoond wordt. Een vogel die zich thuis op de bank uitschudt, kan totaal iets anders betekenen dan wanneer hij dit doet op de behandeltafel bij de dierenarts.
Angst/stress
Grote ogen / kijken naar dat wat angst, stress veroorzaakt / vleugels langs het lichaam / kleiner maken / wegkruipen of -vliegen / zoeken naar een vluchtweg / terugdeinzen / veren strak tegen het lichaam.
Stresssignalen: gapen / trillen, bibberen / uitschudden / hijgen / kop schudden / blozen / pinpointen / vleugels strekken / blazen.
Wanneer een vogel angst/stress ervaart en geen mogelijkheid heeft om te vluchten of zich terug te trekken uit de situatie, bestaat de kans dat hij uitvalt en bijt.
De Amazone papegaai op bovenstaande foto is bij het zien van een nieuw speeltje via de arm op de schouder geklommen om de afstand tussen zichzelf en het “enge” ding te vergroten. Met grote ogen kijkt hij naar het speeltje en houdt zijn vleugels iets wijd, klaar om weg te vliegen als dat nodig is.
De parkieten op de volgende 2 foto's hebben hun veren strak, grote ogen en verwijderen zich van dat waar ze bang voor zijn. Wanneer ze benaderd worden, is de kans groot dat ze wegvliegen.
Agressie
Oogcontact (frontaal aankijken) / snavel open / groot maken / nek-, kopveren opzetten / pinpointen / bijten in gaas of zitstok / hakken met de snavel / vleugels wapperen / frontaal of zijwaarts naderen / grommen / klikken / blazen.
Stresssignalen zullen minder/nauwelijks te zien zijn bij een agressieve vogel. Ze kunnen wel voorafgaan aan agressief gedrag en wanneer deze genegeerd worden zelfs agressief gedrag in de hand werken.
Een vogel zal, voordat hij daadwerkelijk uitvalt of bijt, in ieder geval één maar meestal meerdere van de bovenstaande gedragingen laten zien. Deze worden soms al gegeven als u nog aan de andere kant van de kamer bent. De kans dat u er al een paar gemist heeft, is dan aanwezig.
Op onderstaande vier foto's allemaal kromsnavels die even niet benaderd willen worden en dit duidelijk maken met agressie signalen. De kans is groot dat deze vogels uithalen en bijten als er toch toenadering gezocht wordt.
Deze Amazone papegaai heeft zijn staartveren wijd (iets wat Amazones doen bij agressie/opwinding), kijkt frontaal in de camera, leunt naar voren, heeft zijn nekveren opgezet, houdt zijn snavel iets open en is aan het pinpointen.
De grasparkiet op de foto hierboven is aan het pinpointen, heeft zijn nekveren iets opgezet en bijt in het hout om zijn waarschuwing kracht bij te zetten.
De Senegal papegaai (Bonte Boertje) heeft zijn nekveren opgezet, kijkt strak naar hetgeen zijn agressie oproept en maakt zich groot.
Opwinding
Oogcontact / pinpointen / lichaam rechtop / kuif of kopveren omhoog / geluid maken / vleugels en staart wijd / op en neer bewegen.
Opwinding kan zowel positief als negatief zijn. Iets kan bijvoorbeeld ontzettend leuk zijn, maar (tegelijkertijd) ook spannend. Afhankelijk van wat de opwinding veroorzaakt kunnen er stresssignalen te zien zijn. Opwinding is een emotie die vrij makkelijk kan overgaan in agressie.
De Amazone papegaai op deze foto wordt gedoucht met een plantenspuit. Hij kijkt in de camera, strekt zich uit, de vleugels gaan wijd en de kopveren worden opgezet. Ondertussen laat hij met zijn stem horen wat hij ervan vindt.
Op bovenstaande foto is een Amazone papegaai te zien die rechtop zit, zijn hals- en wangveren opzet en zijn staartveren uitwaaiert. Op deze foto is nog niet te zien of de vogel opwinding ervaart als gevolg van iets positiefs of iets negatiefs. Kunt u bedenken wat hij kan gaan doen in het geval er iets leuks staat te gebeuren?
Ontspanning
Geen oogcontact / veren iets opgezet / snavel in de veren gestoken / op 1 poot zitten / poetsen / oogjes (half) dicht / gapen / knarsen met de snavel / vleugels ontspannen langs het lijf.
Stresssignalen: geen.
Op bovenstaande foto's twee vogels die in ontspannen toestand zijn. Er wordt gepoetst, de ogen zijn dicht, de vleugels zitten ontspannen langs het lichaam en de veren zijn iets opgezet.
De Senegal papegaai (Bonte Boertje) op de rechter foto kriebelt zichzelf op zijn kop en lijkt daar erg van te genieten.
Onzeker
Oogcontact / lage houding / onrust / kopveren iets omhoog en nekveren omhoog / terugdeinzen / wegdraaien / snavel iets open.
Stresssignalen: bij onzekerheid kunnen alle stresssignalen gegeven worden.
Deze pyrrhura is net gedoucht. Hij kijkt in de camera, speelt met zijn tong en heeft zijn kop- en nekveren omhoog. Vlak na het nemen van de foto hipt hij weg van de camera, iets wat hij ook deed vlak voor het nemen van de foto.
De Edelpapegaai op deze foto kijkt in de camera, heeft haar kop- en nekveren opgezet, schudt zich uit en deinst iets terug.
Op bovenstaande foto zijn twee ara’s te zien. Kunt u zien welke van de twee onzeker is? En welke emotie de andere vogel ervaart?
Nieuwsgierig
Oogcontact / voorover leunen / dichterbij komen / kop schuin houden / kijken naar dat wat de nieuwsgierigheid veroorzaakt; vaak met één oog en een schuin hoofd.
Stresssignalen: afhankelijk van hoe spannend hetgeen is waar de vogel nieuwsgierig naar is, zal hij meer, minder of geen stresssignalen vertonen.
Op bovenstaande foto’s twee papegaaien. Beide leunen naar voren en kijken met een schuin hoofd naar dat wat hun nieuwsgierigheid wekt.
Alert
Lichaam opgericht en gestrekt / veren glad tegen het lichaam / grote ogen / 2 poten op de stok / geen geluid / stoppen met dat waar ze mee bezig zijn / stilzitten.
Deze staat van zijn is meestal een kort moment, hoewel het ook even kan duren voordat uw vogel zijn activiteiten weer voortzet. Er kunnen vlak ervoor en/of erna verschillende stresssignalen te zien zijn. Uitschudden en uitrekken zijn veel voorkomende stresssignalen na het alerte moment.
De Grijze Roodstaartpapegaai hierboven kijkt naar boven (wellicht naar een overvliegende roofvogel), heeft twee poten op de stok, een gestrekte nek en houdt zich stil.
De Amazone papegaai op deze foto onderbreekt zijn handeling (poetsen), kijkt met grote ogen omhoog, heeft een gestrekte nek en verroert zich niet.
Beide vogels zijn gedurende een korte periode zo blijven zitten om vervolgens hun gang van zaken weer op te pakken.
Deze Grote Vasapapegaai heeft een alerte houding: lichaam uitgestrekt, en de veren strak tegen het lichaam. Hij houdt zijn vleugels iets van het lichaam af. Het zou zo maar kunnen dat hij het volgende moment wegvliegt, zijn vleugels strekt of zich uitschudt.
Stap 3
Tot slot stap 3: uw handelen aanpassen op het gedrag van uw vogel. Respect voor uw vogel is wat mij betreft het uitgangspunt. Hij vertelt u iets en het is aan u om daar respectvol en met begrip op te reageren. Ook dat kan lastig zijn. Als mens zijn we snel geneigd om “iets te vinden” van het gedrag van onze papegaai of parkiet en aan de hand daarvan te reageren. Dat is nu juist waar het even niet om gaat.
Hoe overtuigd u er ook van bent dat hij niet bang hoeft te zijn of niet mag bijten, uw kromsnavel zal er geen boodschap aan hebben. In principe kiest hij niet voor zijn gedrag, het is er gewoon. In die zin kan uw vogel het niet “fout” doen.
In alle gevallen is het aan u om agressie (conflicten, bijten) en angst/stress te voorkomen of ervoor te zorgen dat uw papegaai of parkiet uit de situatie wordt gehaald die de emotie veroorzaakt. Dit betekent regelmatig dat u even een stapje terug zult moeten doen. Soms letterlijk, soms door te accepteren dat het even niet gaat zoals u dat bedacht heeft.
Een opgewonden, onzekere of nieuwsgierige vogel zal het fijn vinden om uw steun te krijgen. Dat kan variëren van samen even gek doen (niet té), duidelijk te zijn in wat u van de vogel vraagt, hem weg te halen bij dat wat hem onzeker maakt of samen dat maffe, nieuwe ding te onderzoeken. Een nieuwsgierige vogel mag best aangemoedigd worden om op onderzoek uit te gaan. Tenzij hij op boevenpad is ….
Een ontspannen vogel kunt u het beste met rust laten en zijn ontspanning en rust gunnen. Leun in dit geval zelf ook even achterover en geniet van de rust.
Uw vogel zal het absoluut waarderen wanneer u de tijd neemt om te begrijpen wat hij u vertelt. Het zal jullie relatie ten goede komen en het onderlinge vertrouwen doen toenemen.
Tips:
- Maak eens filmpjes van uw vogel en bekijk deze een aantal keren. U zult elke keer weer nieuwe dingen zien.
- Bekijk ook eens filmpjes van andere vogels (Facebook, YouTube, etc.) en dan niet alleen die van dansende caiques en opera zingende Amazones, maar juist de filmpjes waarop natuurlijk gedrag te zien is.
- We moeten er maar niet te veel bij stilstaan dat onze papegaaien en parkieten een artikel als dit niet nodig hebben en van nature meesters zijn in het lezen (en manipuleren!) van ons gedrag ….
Bronvermelding: zie literatuurlijst.